İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ - 1

1. İlk Türk devletlerinde hükümdarlık alametlerinden biri olan ve Kaşgarlı Mahmut’un ‘Divan-ı Lügati’t Türk’ adlı eserinde ‘berge vurup atlara, kuşlar gibi uçtuk biz’ şeklinde yer alan ‘berge’ kavramıyla kastedilen ‘kamçı’dır.

2. Doğu ve Batı dünyası arasındaki diyalog ve temasları artırması nedeniyle UNESCO tarafından ‘Diyalog Yolu’ olarak adlandırılan ünlü ticaret yolu ‘İpek Yolu’dur.

3. Suriyeli Piskopos Yohannes, ‘eskiden ormanlarından çıkmayan Slavlar, bu devlet sayesinde savaşa alışmış, altın, gümüş ve at sürüsü sahibi olmuşlardır.’ diyerek Avarlar’ın Slavlar üzerindeki etkisini belirtmiştir.

4. Türklerin yeryüzünde var olduğu ilk yer olarak kabul edilen ve Bilge Kağan’ın Orhun Kitabeleri’nde ‘Türk memleketinin yüreği’ olarak nitelendirdiği ünlü şehir Ötüken’dir.

5. Orta Asya’da yaşayan Türk topluluklarını derleyen, toplayan, onlara düzen veren; göçebe, yarı göçebe; yiğit, korkusuz, faziletli, kahraman, savaşçı ideal insan tipi Alp’tir.

6. İlk Türk devletlerinde hükümdarın bağımsızlık alametlerinden biri olan ve Kaşgarlı Mahmut’un ‘Divan-ı Lügati’t Türk’ adlı eserinde ‘pay’ olarak belirtilen unsur ‘ok’tur.

7. Orta Asya’da yayılma alanı en geniş olan ve aynı zamanda tunç ve altından yapılmış eşyaların ilk kez ortaya çıkarıldığı kültür Andronova’dır.

8. Hükümdarları Sulu Kağan’ın ölümünden sonra Çin’in kışkırtmalarıyla iç karışıklıklara sürüklenen ve halkı bir süre sonra ‘Kara’ ve ‘Sarı’ olarak ikiye ayrılan Türk devleti Türgişler’dir.

9.  Urfa Başpiskoposu Efraim’in, ‘bunlar Yecüc Mecüc kavmidir. Küheylânlarının üzerinde fırtına gibi giderler. Geriye dönüp ok atarlar.’ şeklinde nitelendirdiği Türk topluluğu Hunlar’dır.

10. Orta Asya’da Orhun ve Selenga Irmakları arasındaki bölgede yer alan ve Türkler tarafından kutsal (Tanrı’nın dünyaya, dünyanın da Tanrı’ya en yakın olduğu yer) kabul edilen yer Ötüken şehridir.

11. Ünlü bilim adamları Müller ve Nemeth, Uygur metinlerine dayanarak Türk adına ‘güçlü, kuvvetli’ anlamını yüklemişlerdir.

12. Çin kaynaklarında Türk adına ‘miğfer’ anlamı yüklenmesi, ‘Altay’ın eteklerinde bir dağın şekli’ unsurundan kaynaklanmaktadır.

13. Mani dininin etkisiyle yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti olan Uygurlar’da inşa edilen kubbeli tapınaklara Stupa adı verilmiştir.

14. 744 – 840 tarihleri arasında hüküm sürmüş, Çin kaynaklarında kendilerinden ‘şahin gibi dolaşan, hücum eden’ olarak bahsedilen Türk devleti Uygurlar’dır.

15. Devlet işlerini görüştükleri meclise Komenton adı verilen ve Orta Macaristan bölgesinde ele geçirilen ‘Nagyszentmiklos Hazineleri’nin’ ilk sahibi olarak kabul edilen Türk devleti Peçenekler’dir.

16.   Türk tarihinde Avarlar’dan sonra İstanbul’u kuşatan ikinci Türk topluluğu Bulgarlar’dır.

17.  Uygurlar’da resim alanında faaliyet gösteren sanatçılara Bedizci adı verilmiştir.

18. Türk adı Kaşgarlı Mahmut’un ‘Divan-ı Lügati’t Türk’ adlı eserinde ‘olgunluk çağı’ olarak adlandırılmıştır.

19.  Milli Rus Edebiyatı’nın ilk örneği olarak kabul edilen ‘İgor Destanı’nda Rus Knezliklerinin Kıpçaklar (Kumanlar) topluluğuyla olan mücadelesi anlatılmıştır.

20.  İlk Türk devletlerinde ‘ayuki’ adı verilen hükümetin başında ‘Aygucı’ denilen vezir yer alıyordu.

21. İlk Türk devletlerinde kağanın erkek çocuğu olan tiginleri devlet yönetimi konusunda eğiten görevlilere Ataman adı verilmiştir.

22. Yazılı Türk Edebiyatı’nın ilk örnekleri olarak kabul edilen ‘Orhun kitabeleri’ günümüzde Moğolistan sınırları içerisinde yer almaktadır.

23.  Uygular’da bahşi olarak adlandırılan kişilerin faaliyet gösterdikleri alan eğitimdir.

24.  İlk Türk devletlerinde Kağan’ın erkek çocuklarının taşraya gönderildiklerinde aldıkları unvan Şad’dır.

25. 630’da bir hakanlık olarak kurulan, Kafkasya ve Karadeniz’in kuzeyinde İslamiyet’in yayılmasını engelleyen, aynı zamanda Musevilik dinini kabul eden tek Türk topluluğu Hazarlar’dır.

26.  Tarihte ilk teşkilatlı Türk devleti olarak kabul edilen Asya Hun Devleti’nin kurucusu Teoman’dır.

27.   Tarihte Eftalitler adıyla bilinen ve İran’da çıkan Mazdek İsyanını bastırarak Sasaniler’in üzerindeki nüfuzunu arttıran Türk devleti Akhunlar’dır.

28.   Almanların ‘Nibelungen Destanı’nda kendisinden Etzel adında, otoriter ve barışsever bir hükümdar olarak bahsedilen Türk Hakanı Attila’dır.

29.   Türk tarihinde ilk kez kendi adına para bastıran Baga Tarkan, Türgişler devletinin hükümdarıdır.

30.    Putperestlik ilk Türk devletlerinde görülen din ve inanışlardan değildir.

31.  İslam öncesi Türk devletlerinde ölen bir kişinin ardından o kişiye saygı anlamında ‘yuğ’ denilen törenler düzenlenirdi.

32.  İlk Türk devletlerinde düşmanın durumunu öğrenmek amacıyla gönderilen keşif koluna ‘yelme’ adı verilmiştir.

33. Oğuz Türklerinin en eski epik destanlarından biri olan ‘Dede Korkut Hikâyeleri’nde Oğuzlar ile yaptığı mücadeleleri anlatılan Türk devleti Kıpçaklar’dır (Kumanlar).

34.  Uygurlar, benimsedikleri Mani dininin etkisiyle hükümdarları için Ay Tengri unvanını kullanmışlardır.

35. Türk tarihinde vatan sevgisinden ilk kez bahseden ve ‘Oğuz Kağan Destanı’nda kendisinden Oğuz Han olarak bahsedilen Türk Hakanı Mete’dir.

36. MÖ 3000’lere uzanan kalıntılarına rastlanmış Orta Asya’daki Türklere ait en eski kültür merkezi Afanasyevo’dur.

37. Orta Asya’da ilk atlı göçebe topluluk olarak kabul edilen ve madencilik alanında gösterdikleri gelişmeler nedeniyle ‘Bozkırın Kuyumcuları’ unvanıyla anılan Türk topluluğu Sakalar’dır.

38.  Çin esareti altındaki Göktürk Devleti’ni 682’de yeniden kurarak Çin üzerine 46 sefer düzenleyen Kutluk Kağan’a İlteriş unvanı verilmiştir.

39. Altay diil grubundan Hakaniye lehçesiyle konuşan Uygurlar Soğd alfabesinden etkilenerek kendilerine özgü bir alfabe oluşturmuşlardır.

40. İlk Türk devletlerinde toplumsal yapıyı oluşturan birimler; Oguş (Aile), Urug (Soy, Sülale), Bod (Boy), Budun (Millet), İl / El’dir (Devlet).

41. İlk Türk devletlerinde törenin değişmez hükümlerinden biri olan ve Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig adlı eserinde ‘uzluk’ olarak nitelendirdiği kavram ‘faydalıktır’.

42. Kutadgu Bilig’e göre törenin değişmez hükümleri; Konilik (Adalet), Uzluk (Faydalık), Tüzlük (Eşitlik) ve Kişilik (İnsanlık).

43. Türklere ait ilk yazılı edebi eser olarak kabul edilen Orhun Abideleri, Kutluk Devleti (II. Göktürk) döneminde, Kül Tigin, Bilge Kağan ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir.

44. Türk tarihinde Han unvanı yerine ilk kez Çar unvanını kullanan Simon, Tuna Bulgarları’nın hükümdarıdır.

45.  552’de Bumin Kağan tarafından kurulan, İpek Yolu’nun kontrolünü ele geçirebilmek için Sasaniler ile birlikte Akhunlar’ın varlığına son veren Türk devleti Göktürkler’dir.

46.  Uygurlar yerleşik hayata bağlı olarak kurdukları şehirlere Balık adını vermişlerdir.

47. Türkler tarih boyunca; 12 Hayvanlı Türk Takvimi (Güneş Yılı), Hicri Takvim (Ay Yılı), Celali Takvimi (Güneş Yılı), Rumi Takvim (Güneş Yılı) ve Miladi Takvim (Güneş Yılı) takvimlerini kullanmışlardır.

48. İslamiyet öncesi Türk devletlerinin, şölen denilen yemekli toplantı ve eğlencelerde çaldıkları müzik aleti kopuzdur.

49.  Türk adına Türeli (Töreli) anlamı yükleyen ünlü fikir adamı Ziya Gökalp’tir.

50. Orta Asya Türk tarihine ilişkin ilk hukuk vesikalarının Uygur Devleti’ne ait olduğu savunulabilir.