İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ - 2

1.             Orta Asya Türk devletlerinde, Kağan’ın olmadığı zamanlarda kurultaya Aygucı adı verilen görevli başkanlık etmiştir.

2.             Danimarkalı dilbilimci W. Thomsen tarafından II. Göktürk döneminde yazılan Orhun Kitabelerinde okunan ilk kelime Tengri’dir (Tanrı).

3.             Orta Asya Türk tarihinde ilk Türk birliğini sağlayan hükümdar Teoman’dır.

4.             İskitler, İran kaynaklarında Saka ismiyle geçmektedir.

5.             Göktürkler, Türk kelimesini ilk ke siyasi bir isim olarak kullanan devlettir.

6.             Çevgan, Orta Asya Türklerinde savaş oyunu anlamında kullanılmıştır.

7.             Anadolu’ya ilk Türk akınları Hunlar zamanında yapılmıştır.

8.             Hunlar, ilk teşkilatlı Türk devletini kuran topluluktur.

9.             Göktürk Devleti’nin kurucusu Bumin Kağan İl Kağan unvanını almıştır.

10.         Moğollar’a ve Cengiz Han’a itaat eden ilk Müslüman Türk boyu Karluklar’dır.

11.         Nevruz, İslam öncesinde Türklerde Yenigün (kün) ve bahar bayramı anlamlarında kullanılmıştır.

12.         İslamiyet öncesinde ilk örgün eğitim ve ilk Türk kütüphanelerini Uygurlar kurmuştur.

13.         İslam öncesinde ölen kişinin eşyalarıyla birlikte gömüldüğü mezara Kurgan denmiştir.

14.     Kıpçakların (Kumanların) Oğuzlarla yaptığı mücadeleler ‘Dede Korkut Hikayeleri’ne konu olmuştur.

15.         II. Göktürk (Kutluk) Devleti’ni kuran Kutluk Kağan’a verilen unvan İlteriş’tir.

16.         Uygur hükümdarı Bögü Kağan zamanında Maniehizm dini devletin resmi dini haline gelmiştir.

17.    Kendisi Budizm’i kabul ederek halk arasında yayılmasını sağlamaya çalışan ve bu hareketinden dolayı halkıyla ters düşen Göktürk Hükümdarı Tapo Kağan’dır.

18.         Maniehizm dininin Uygurlar tarafından benimsenmesi sonucu gelişen sanat dalı resimdir.

19.   Hun – German mücadelesinde adı Etzel olarak geçen ve ‘cesur kavimlerin efendisi’ olarak adlandırılan Türk hükümdarı Attila’dır.

20.         Uygurların ilk hakanı (kurucusu) Kutluk Bilge Kül Kağan’dır.

21.         Göktürk Devleti (552 – 659) Mukan Kağan (553 – 576) zamanında en parlak dönemini yaşamıştır.

22.         Türkler Avrupa Hun Hükümdarı Uldız zamanında Anadolu’ya ayak basmıştır.

23.      İslam öncesi Türk devleti olan Göktürkler (Köktürkler); Gazneli, Selçuklu ve Osmanlı devletlerine model olmuştur.

24.     Ruslarca Tork ve Araplarca Türkmen şeklinde kullanılan ve kabileler anlamına gelen Türk boyu Oğuzlardır.

25.         İskitler ve Hunlardan kalma birçok tarihi eser Hermitaj Müzesi’nde sergilenmektedir.

26.         Göktürk Devleti’nin kurucusu Bumin Kağan’ın unvanı İl Kağan’dır.

27.         İslam öncesi Türk devleti olan Uygurların yaptığı duvar süslemeleri ve minyatürler Arap, Selçuklu ve Osmanlı sanatına kaynaklık yapmıştır.

28.         Hazarlarda Müslümanların yönetilmesi için Hakan’ın atadığı yöneticilere Hazz adı verilmiştir.

29.         Tuna Bulgarları Boris Han zamanında Hristiyanlığı resmi bir din haline getirerek zamanla Slavlaşıp asimile olmuşlardır.

30.         Avarlar, Çin kaynaklarında Juan Juan ve Göktürk kaynaklarında Apar olarak adlandırılmıştır.

31.         İtil Bulgarları Almış Han zamanında İslam’ı, devletin resmi dini olarak kabul etmiştir.

32.   630 – 968 yılları arasında yaşayan Hazarlar, Ruslara devlet teşkilatlanması ve ordu teşkilatı konusunda örnek olmuşlardır.

33.        Günümüzde Uzların devamı sayılan Gagauz Türkleri, Romanya Devleti’nin sınırlarında yaşamlarını sürdürmektedir.

34.     Tabgaçlar IV. yy.ın ikinci yarısına doğru Kuzey Çin’i ele geçirip iki asırdan fazla Çin’in hakimi olmuştur.

35.         Tarihçiler XVI. yy.ı ‘Türk Asrı’ olarak nitelendirmektedir.

36.         İslam öncesi Türklerde ücretli askerlik sadece Hazarlarda vardı.

37.       Firdevsi’nin yazdığı ‘Şehname’ adlı eserde İskit Hükümdarı Alp Er Tunga ile Pers Hükümdarı Kirus arasındaki mücadele anlatılmıştır.

38.         Günümüzde Sibirya’da yaşayan Yakut Türkleri, Sakaların (İskitler) devamı sayılmaktadır.

39.    Ata binenin dengesini sağlamasına yardımcı olan üzengi ilk olarak İskitler (Sakalar) tarafından kullanılmıştır.

40.         Vezir Tonyukuk Türk tarihinin ‘ilk Türk yazarı ve tarihçisi’ olup, Çin’de doğan ve Kutluklar devleti zamanında Aygucı görevinde bulunan devlet adamıdır.

41.     Çin kaynaklarında Hiung – Nu şeklinde geçen ve kelime anlamı kavim, halk, topluluk olan Türk devleti Hunlardır.

42.         Asya Hun Devleti hükümdarı Mete Han, ‘Şanyu’ unvanını alarak başa geçmiştir.

43.     Türk ve Dünya tarihinin en eski mezar tipi olan kurganların üzerlerine taş ve ağaçtan kulübelerin yapılması, özellikle Anadolu’da, Trakya’da ve Orta Asya’da yaygın olan ‘tümülüs’ mezar tipine benzerlik göstermiştir.

44.         ‘Ok ve yay gerebilen kavimleri bir aile gibi birleştirdim. Şimdi onlar Hun oldular.’ diyen Asya Hun Hükümdarı Mete Han’dır.

45.         Çin hayat tarzına karşı özenti, Hun Hükümdarı Ki-ok zamanında ilk defa ortaya çıkmıştır.

46.    Hazarlar ile Türgişlerin ortak özellikleri; bulundukları bölgeleri ele geçirmek isteyen Müslüman Araplarla savaşmışlar ve Orta Asya ve Kafkasya’da İslamiyet’in yayılmasını bir süreliğine engellemişlerdir.

47.         İstiklâli feda etmeyi gülünç ve utanç verici bulan Batı Hun hükümdarı Çi-çi’dir.

48.      Orta Asya’dan Avrupa’ya göç eden Türk boyları; Hunlar, Avarlar, Macarlar, Bulgarlar, Peçenekler, Kumanlar ve Uzlar’dır.

49.         Bizans valisine ‘istersem, güneş ışıklarının erittiği her yeri ele geçirebilirim’ sözünü söyleyen Türk hükümdarı Uldız’dır.

50.         Orta Asya’dan Bizans’a elçi göndererek diplomatik ilişki başlatan ilk Türk devleti Göktürklerdir.

51.         Türk tarihinin ilk Milli İstiklâl Ayaklanması, Kürşad Ayaklanmasıdır.

52.         Tarihte bilinen ilk Türk boyu İskitlerdir. Tarihte bilinen, kurulan ilk Türk devleti ise Asya Hundur.

53.      Avarlar Sasanilerin de desteğiyle 619 ve 626 yıllarında Bayan Han önderliğinde İstanbul’u iki kez kuşatmıştır.

54.         Hun – Burgond mücadelesi Nibelungen Destanında anlatılmıştır.

55.         Altın Orda Devleti’nin Türkleşmesinde etkili olan Türk boyu Kıpçaklardır.

56.  Uzlar ve Peçenekler Malazgirt Savaşı sırasında Selçuklu tarafına geçerek savaşı Türklerin kazanmasına yardımcı olmuşlardır.

57.        Attila’nın 452 yılında Alpleri aşarak İtalya’ya girmesi sonucunda Romalıların arabuluculuk yapmak için Attila’ya gönderdikleri heyetin başında yer alan kişi Papa I. Leon’dur.

58.      Talas Savaşı sırasında Arapların yanında yer alarak Orta Asya’nın Türk hâkimiyetinde kalmasında etkili olan ve XII. yy.da Moğolların hâkimiyeti altına girerek Cengiz Han’a itaat eden ilk Müslüman Türk topluluğu Karluklardır.

59.  Moğollar, devlet teşkilatlanması ve kültürlerinin oluşmasında Uygur Devleti’nin etkisinde kalmışlardır.

60.     Musevilik dinini benimseyen ilk ve tek Türk devleti Hazarlardır. İslamiyet’i kabul eden ilk Türk boyu ise Karluklardır.

61.    ‘Kağan olduktan sonra aç, fakir milleti hep toplattım. Fakir milleti zengin kıldım, acı doyurdum, çıplağı giydirdim.’ Şeklinde geçen bu sözler ‘Orhun Abideleri’nde yer almaktadır.

62.         Koşuk: Şölenlerde saz eşliğinde söylenen şiirlerdir.

Sav: Türk atasözleridir.

         Sagu: Cenaze törenlerinde ölen kişiler için yakılan ağıtlardır.

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ - 1

1. İlk Türk devletlerinde hükümdarlık alametlerinden biri olan ve Kaşgarlı Mahmut’un ‘Divan-ı Lügati’t Türk’ adlı eserinde ‘berge vurup atlara, kuşlar gibi uçtuk biz’ şeklinde yer alan ‘berge’ kavramıyla kastedilen ‘kamçı’dır.

2. Doğu ve Batı dünyası arasındaki diyalog ve temasları artırması nedeniyle UNESCO tarafından ‘Diyalog Yolu’ olarak adlandırılan ünlü ticaret yolu ‘İpek Yolu’dur.

3. Suriyeli Piskopos Yohannes, ‘eskiden ormanlarından çıkmayan Slavlar, bu devlet sayesinde savaşa alışmış, altın, gümüş ve at sürüsü sahibi olmuşlardır.’ diyerek Avarlar’ın Slavlar üzerindeki etkisini belirtmiştir.

4. Türklerin yeryüzünde var olduğu ilk yer olarak kabul edilen ve Bilge Kağan’ın Orhun Kitabeleri’nde ‘Türk memleketinin yüreği’ olarak nitelendirdiği ünlü şehir Ötüken’dir.

5. Orta Asya’da yaşayan Türk topluluklarını derleyen, toplayan, onlara düzen veren; göçebe, yarı göçebe; yiğit, korkusuz, faziletli, kahraman, savaşçı ideal insan tipi Alp’tir.

6. İlk Türk devletlerinde hükümdarın bağımsızlık alametlerinden biri olan ve Kaşgarlı Mahmut’un ‘Divan-ı Lügati’t Türk’ adlı eserinde ‘pay’ olarak belirtilen unsur ‘ok’tur.

7. Orta Asya’da yayılma alanı en geniş olan ve aynı zamanda tunç ve altından yapılmış eşyaların ilk kez ortaya çıkarıldığı kültür Andronova’dır.

8. Hükümdarları Sulu Kağan’ın ölümünden sonra Çin’in kışkırtmalarıyla iç karışıklıklara sürüklenen ve halkı bir süre sonra ‘Kara’ ve ‘Sarı’ olarak ikiye ayrılan Türk devleti Türgişler’dir.

9.  Urfa Başpiskoposu Efraim’in, ‘bunlar Yecüc Mecüc kavmidir. Küheylânlarının üzerinde fırtına gibi giderler. Geriye dönüp ok atarlar.’ şeklinde nitelendirdiği Türk topluluğu Hunlar’dır.

10. Orta Asya’da Orhun ve Selenga Irmakları arasındaki bölgede yer alan ve Türkler tarafından kutsal (Tanrı’nın dünyaya, dünyanın da Tanrı’ya en yakın olduğu yer) kabul edilen yer Ötüken şehridir.

11. Ünlü bilim adamları Müller ve Nemeth, Uygur metinlerine dayanarak Türk adına ‘güçlü, kuvvetli’ anlamını yüklemişlerdir.

12. Çin kaynaklarında Türk adına ‘miğfer’ anlamı yüklenmesi, ‘Altay’ın eteklerinde bir dağın şekli’ unsurundan kaynaklanmaktadır.

13. Mani dininin etkisiyle yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti olan Uygurlar’da inşa edilen kubbeli tapınaklara Stupa adı verilmiştir.

14. 744 – 840 tarihleri arasında hüküm sürmüş, Çin kaynaklarında kendilerinden ‘şahin gibi dolaşan, hücum eden’ olarak bahsedilen Türk devleti Uygurlar’dır.

15. Devlet işlerini görüştükleri meclise Komenton adı verilen ve Orta Macaristan bölgesinde ele geçirilen ‘Nagyszentmiklos Hazineleri’nin’ ilk sahibi olarak kabul edilen Türk devleti Peçenekler’dir.

16.   Türk tarihinde Avarlar’dan sonra İstanbul’u kuşatan ikinci Türk topluluğu Bulgarlar’dır.

17.  Uygurlar’da resim alanında faaliyet gösteren sanatçılara Bedizci adı verilmiştir.

18. Türk adı Kaşgarlı Mahmut’un ‘Divan-ı Lügati’t Türk’ adlı eserinde ‘olgunluk çağı’ olarak adlandırılmıştır.

19.  Milli Rus Edebiyatı’nın ilk örneği olarak kabul edilen ‘İgor Destanı’nda Rus Knezliklerinin Kıpçaklar (Kumanlar) topluluğuyla olan mücadelesi anlatılmıştır.

20.  İlk Türk devletlerinde ‘ayuki’ adı verilen hükümetin başında ‘Aygucı’ denilen vezir yer alıyordu.

21. İlk Türk devletlerinde kağanın erkek çocuğu olan tiginleri devlet yönetimi konusunda eğiten görevlilere Ataman adı verilmiştir.

22. Yazılı Türk Edebiyatı’nın ilk örnekleri olarak kabul edilen ‘Orhun kitabeleri’ günümüzde Moğolistan sınırları içerisinde yer almaktadır.

23.  Uygular’da bahşi olarak adlandırılan kişilerin faaliyet gösterdikleri alan eğitimdir.

24.  İlk Türk devletlerinde Kağan’ın erkek çocuklarının taşraya gönderildiklerinde aldıkları unvan Şad’dır.

25. 630’da bir hakanlık olarak kurulan, Kafkasya ve Karadeniz’in kuzeyinde İslamiyet’in yayılmasını engelleyen, aynı zamanda Musevilik dinini kabul eden tek Türk topluluğu Hazarlar’dır.

26.  Tarihte ilk teşkilatlı Türk devleti olarak kabul edilen Asya Hun Devleti’nin kurucusu Teoman’dır.

27.   Tarihte Eftalitler adıyla bilinen ve İran’da çıkan Mazdek İsyanını bastırarak Sasaniler’in üzerindeki nüfuzunu arttıran Türk devleti Akhunlar’dır.

28.   Almanların ‘Nibelungen Destanı’nda kendisinden Etzel adında, otoriter ve barışsever bir hükümdar olarak bahsedilen Türk Hakanı Attila’dır.

29.   Türk tarihinde ilk kez kendi adına para bastıran Baga Tarkan, Türgişler devletinin hükümdarıdır.

30.    Putperestlik ilk Türk devletlerinde görülen din ve inanışlardan değildir.

31.  İslam öncesi Türk devletlerinde ölen bir kişinin ardından o kişiye saygı anlamında ‘yuğ’ denilen törenler düzenlenirdi.

32.  İlk Türk devletlerinde düşmanın durumunu öğrenmek amacıyla gönderilen keşif koluna ‘yelme’ adı verilmiştir.

33. Oğuz Türklerinin en eski epik destanlarından biri olan ‘Dede Korkut Hikâyeleri’nde Oğuzlar ile yaptığı mücadeleleri anlatılan Türk devleti Kıpçaklar’dır (Kumanlar).

34.  Uygurlar, benimsedikleri Mani dininin etkisiyle hükümdarları için Ay Tengri unvanını kullanmışlardır.

35. Türk tarihinde vatan sevgisinden ilk kez bahseden ve ‘Oğuz Kağan Destanı’nda kendisinden Oğuz Han olarak bahsedilen Türk Hakanı Mete’dir.

36. MÖ 3000’lere uzanan kalıntılarına rastlanmış Orta Asya’daki Türklere ait en eski kültür merkezi Afanasyevo’dur.

37. Orta Asya’da ilk atlı göçebe topluluk olarak kabul edilen ve madencilik alanında gösterdikleri gelişmeler nedeniyle ‘Bozkırın Kuyumcuları’ unvanıyla anılan Türk topluluğu Sakalar’dır.

38.  Çin esareti altındaki Göktürk Devleti’ni 682’de yeniden kurarak Çin üzerine 46 sefer düzenleyen Kutluk Kağan’a İlteriş unvanı verilmiştir.

39. Altay diil grubundan Hakaniye lehçesiyle konuşan Uygurlar Soğd alfabesinden etkilenerek kendilerine özgü bir alfabe oluşturmuşlardır.

40. İlk Türk devletlerinde toplumsal yapıyı oluşturan birimler; Oguş (Aile), Urug (Soy, Sülale), Bod (Boy), Budun (Millet), İl / El’dir (Devlet).

41. İlk Türk devletlerinde törenin değişmez hükümlerinden biri olan ve Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig adlı eserinde ‘uzluk’ olarak nitelendirdiği kavram ‘faydalıktır’.

42. Kutadgu Bilig’e göre törenin değişmez hükümleri; Konilik (Adalet), Uzluk (Faydalık), Tüzlük (Eşitlik) ve Kişilik (İnsanlık).

43. Türklere ait ilk yazılı edebi eser olarak kabul edilen Orhun Abideleri, Kutluk Devleti (II. Göktürk) döneminde, Kül Tigin, Bilge Kağan ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir.

44. Türk tarihinde Han unvanı yerine ilk kez Çar unvanını kullanan Simon, Tuna Bulgarları’nın hükümdarıdır.

45.  552’de Bumin Kağan tarafından kurulan, İpek Yolu’nun kontrolünü ele geçirebilmek için Sasaniler ile birlikte Akhunlar’ın varlığına son veren Türk devleti Göktürkler’dir.

46.  Uygurlar yerleşik hayata bağlı olarak kurdukları şehirlere Balık adını vermişlerdir.

47. Türkler tarih boyunca; 12 Hayvanlı Türk Takvimi (Güneş Yılı), Hicri Takvim (Ay Yılı), Celali Takvimi (Güneş Yılı), Rumi Takvim (Güneş Yılı) ve Miladi Takvim (Güneş Yılı) takvimlerini kullanmışlardır.

48. İslamiyet öncesi Türk devletlerinin, şölen denilen yemekli toplantı ve eğlencelerde çaldıkları müzik aleti kopuzdur.

49.  Türk adına Türeli (Töreli) anlamı yükleyen ünlü fikir adamı Ziya Gökalp’tir.

50. Orta Asya Türk tarihine ilişkin ilk hukuk vesikalarının Uygur Devleti’ne ait olduğu savunulabilir.